Corona als gamechanger? Naaaaah…

Ik herinner mij de week van 16 maart als de dag van gisteren. Mijn vrouw en ik waren terug van een lang weekend in een doodstil Londen. Mark Rutte leidde de persconferentie waarin een intelligente lockdown van Nederland werd aangekondigd. Thuis, op mijn werk, bij vrienden en collega’s – alles was opeens anders. Oe, dacht ik, dit wordt een gamechanger. Ondertussen zijn we van ‘crisis’ naar ‘chronisch’ opgeschoven en stel ik mijn verwachtingen bij. Corona als gamechanger? Ik betwijfel het.

Laag na laag

De crisis dringt diep in onze samenleving door. De eerste laag die zichtbaar wordt, is evident: de zorg barst uit zijn voegen; de horeca, reisbranche, sportwereld en culturele instellingen gaan plat. Het onderwijs en een deel van het bedrijfsleven wordt stil gelegd. De ontwrichting reikt echter verder dan dat en er worden steeds nieuwe kaartlagen aan de crisis toegevoegd. Hele ketens komen tot stilstand. Boeren gooien hun hun koelcellen vol of laten hun oogst op het land liggen.  Wijnhandelaren weten zich geen raad met meer dan een miljard flessen wijn[1] en modeketens beloven de onverkochte voorraden af te prijzen, weg te hangen of her te gebruiken[2].

Het wordt pijnlijk zichtbaar hoe complex ons dagelijks leven eigenlijk in elkaar steekt. Dingen die vanzelfsprekend zijn, hangen van ingewikkelde ketens waarin niets mis mag gaan. Als er opeens wel iets misgaat, dan vallen de ketens als dominostenen omver.

Elk nadeel heb z’n voordeel

Ik ben onder de indruk van de complexiteit die zichtbaar wordt maar ook van onze veerkracht. De corona-crisis heeft vele positieve effecten; files zijn verdwenen; de lucht boven Amsterdam is kraakhelder; de prijs van benzine is gekelderd; criminaliteitscijfers nemen af; en niemand klaagt meer over de toeristen in de stad.

Sommige veranderingen zijn misschien zelfs blijvend. Thuiswerken blijkt voor veel sectoren geen probleem meer, er valt te praten over scholieren en studenten die buiten de spits om reizen, er wordt ingezet op een beheerstere groei van Schiphol en de ANWB verwacht een toename in het fietsverkeer.

En bij ons thuis? Wij hebben opeens een pluktuin aangelegd om de bijen een handje te helpen. De crisis biedt kansen en die laten we – groot en klein – gelukkig niet onbenut.

Corona als gamechanger? Naaah….

Voor het eerst in de geschiedenis krijgen mensen over de hele wereld, van de ene op de andere dag en overal tegelijkertijd met dezelfde vijand te maken. Hoe een makender kan je een situatie bedenken? Optimisten zoals hoogleraar duurzaamheid Jan Rotmans[3] en mijn Theory-U vriend Otto Scharmer[4] wijzen op de unieke kans van deze crisis om diepgaande veranderingen te bewerkstelligen. Zij zien net als de gemeente Amsterdam, dat ‘de donut-economie’[5] door de gevolgen van COVID-19 meer in balans wordt gebracht.

Dat wil ik natuurlijk ook. Ik betwijfel echter of het nu ook gaat lukken, en als ik het aan vrienden en kennissen voorleg dan zijn zij het opvallend vaak met mij eens. Iedereen verlangd naar de grote sprong en er wordt zeker gerouwd om het faillissement van C&A, maar niemand gelooft dat onze levens wezenlijk gaan veranderen.

Waarom blijven de dingen bij het oude?

Ben ik zo oud en teleurgesteld dat ik cynisch ben geworden? Misschien wel. Maar als veranderkundige merk ik dat de omstandigheden nog net niet daar zijn. We benaderen de corona-crisis met te veel mensen nog met oud-denken.

  1. Er is een diep verlangen naar het oude normaal. Op de persconferentie van 21 april stelt NOS-journalist Albert Bos onze minister-president zijn beroemde vraag: “Meneer Rutte, al weken zegt u dat Nederland zich voorbeeldig gedraagt en wat krijgen mensen ervoor terug? Nog eens drie weken verlenging. Hoe rijmt u dat met elkaar?”. Heel weldenkend Nederland is verontwaardigd. Ik was uitermate blij met deze vraag. Ik ben er namelijk van overtuigd dat Bos met deze vraag de stem van een groot deel van Nederland vertolkt. De gewone mens is er wel klaar mee; wanneer houden we op met die onzin? Ik hoor het tijdens het uitlaten van de hond en ik zie het in de protestacties op TV. Henk en Ingrid zitten niet te wachten om een nieuw normaal. Het oude normaal, dat is wat ze willen – net als zwarte Piet met Sinterklaas en 130 kilometer per uur op de snelweg.
  2. COVID-19 is een incident. Hoezo ecosysteem dat uit zijn voegen barst, het is gewoon domme pech. Als die Chinees geen vleermuis had gegeten, zo je wilt, als en paar wetenschappers in Wuhan hun handen beter hadden gewassen na een drukke dag op het lab, dan was er niets aan de hand geweest. Corona houdt geen verband met de varkenspest, vogelgriep of SARS. Deze crisis staat los van de financiële crisis, immigratiecrisis en stikstofcrisis. En er is al helemaal geen verband met vermeende veranderingen in het klimaat. Corona is een los staand iets en puur toeval, en iedereen die het tegendeel beweert ziet ze vliegen.
  3. Het is een probleem van de gezondheidszorg dat we technisch op gaan lossen. Als we maar voldoende capaciteit hebben op onze ic-afdelingen en op tijd een vaccin ontwikkelen, dan kunnen we dit gedoe snel achter ons laten. De Bolsonaros van deze wereld die het hebben over een griepje en de Trumps van deze wereld die geloven malariapillen een oplossing bieden, kaderen het vraagstuk zo in dat artsen, verpleegkundigen en farmaceuten het probleem voor ons gaan fixen (en het liefst nog voor de Pasen). Zo hebben we in 1945 toch ook de wereldvrede gesticht? [6].
  4. Onze leiders blijven onze leiders. De mensen die onze beleid hebben bepaald vóór de crisis zijn dezelfde mensen die het beleid gaan bepalen ná de crisis. Trump gaat de verkiezingen winnen, Europa blijft een kakofonie van tegengestelde belangen en de VVD stijgt in de peilingen. Ik zie nergens nieuw leiderschap en verwacht daarom geen belangwekkende sprong in het denken. Einstein mag beweren dat we problemen niet op kunnen lossen met het denken dat die problemen heeft veroorzaakt – onze beleidsmakers gaan het zeker proberen. Laten we ons daarbij niet verheugen op teveel visie; onze minister-president stelt toch dat visie een olifant is die het zicht belemmert?[7]
  5. Er wordt nergens een baksteen in de vijver gegooid. Deze crisis biedt de kans om ‘disruptieve veranderingen’ door te voeren die taaie vraagstukken in onze samenleving in beweging zetten. Stel je voor dat we van de gelegenheid gebruik maken om een basisinkomen in te stellen of een stevige vliegtaks in te voeren? We investeren op dit moment bedragen waar geen begroting tegenop gewassen is, waarom doen we er dan geen schepje bovenop? Niks nudgen[8], laten wij de samenleving een grote duw voorwaarts geven. Dat gaat niet gebeuren. Wij stellen ons tevreden met de impact van het thuiswerken en de mogelijkheid om onderhoud te plegen aan horecazaken – een handjevol kiezels waarvan de rimpeling morgen vergeten zal zijn.

Op naar de volgende crisis!

Deze crisis is niet genoeg. Pas als we de komende vijf jaar wéér zo’n klap te verduren krijgen, dan is er hoop. Misschien zit er nog voldoende schrik in ons collectieve geheugen en brengt ons collectief weten zaken dan samenhangend met elkaar in verband (joining-the-dots zoals de Engelsen dat zo mooi zeggen). Alleen dan denk ik dat er sprake kan zijn van een gamechanger.

Het goede gesprek

Tot die tijd moeten we vooral het goede gesprek voeren. Meer mensen dan ooit stellen zichzelf vragen over de manier waarop zij leven en werken. Ik zie het om mij heen; collega’s, mensen op straat, vrienden en familieleden, iedereen heeft het over deze bijzondere tijd. Als voldoende mensen meedoen dit gesprek blijven voeren, dan creëren we een kantpunt.

Mijn pleidooi? Houd het gesprek gaande en daag elkaar uit.


    • Wat is er in jouw leven veranderd door Corona?

    • Waar ben je stiekem blij mee of positief door verrast?

    • En als je diep in je hart kijkt, wat wil je vasthouden of waar wil je misschien zelfs op doorpakken?


Corona-bonus

Mijn vrouw en ik genieten al weken van een ongekende corona-bonus. De zoon van mijn vrouw is met zijn Engelse vriendin bij ons ingetrokken. Zij waren op 16 maart op bezoek toen de wereld aan weerzijde van het Kanaal op slot ging. Zijn kamer in de stad is te klein voor twee personen dus vroegen zij of ze mochten bivakkeren in ons ‘empty nest’. Geen probleem riepen mijn vrouw en ik spontaan – en loste daarmee in een klap een portie woonschaamte[9] op.

Het stel heeft bijzondere kwaliteiten waaronder het vermogen om goddelijk gezond en lekker te koken. Ik had nooit gedacht dat ik zo glutenvrij zou genieten en mijn vrouw heeft in twee maanden al drie keer spruitjes gegeten (dat is voor het eerst in 40 jaar).

En dan hebben we het nog niet over de regelmaat van het leven, de wandelingen met de hond, de aandacht voor elkaar en de auto die bijna ongebruikt in de garage staat. Ik weet niet hoe het met jullie is, maar ik heb eigenlijk geen zin om weer naar kantoor te gaan.

Rutte heeft misschien toch visie?7

Met mijn pleidooi voor het voortzetten van het goed gesprek sluit ik mij aan bij onze ‘premier-zonder-visie’. Tijdens de persconferentie op 19 mei doet Rutte een oproep. “En dan wil ik mij vandaag speciaal richten tot de kinderen en jongeren in Nederland.” Nadat hij hen een compliment had gegeven over het naleven van de regels deed legde hij ze een uitdaging voor: kom met ideeën over hoe ons land er de komende tijd uit moet gaan zien. “Want het gaat uiteindelijk om jullie toekomst. Jullie ideeën en creativiteit zijn dus heel hard nodig.”

Rutte doet daarmee iets uitzonderlijks. Hij nodigt een nieuwe generatie uit om samen met zijn ‘oude garde’ een visie te ontwikkelen. Had hij het wel door?

Hoe dan ook, ik ondersteun zijn oproep van harte. Laten we dat gesprek overal voortzetten en onszelf voorbereiden op de volgende klap. De samenleving gaat kantelen – maar nu nog even niet.

 

Amsterdam, 24 mei 2020

 

Bronvermeldingen

[1] Renout, F. (25-04-2020). Europese wijnkelders tot nok toe vol met onverkochte wijn. NOS Nieuws.

[2] Demkes, E. (30-03-2020). Wat is de impact van corona op de kledingindustrie? De Correspondent.

[3] Lachmeijer, R. (04-04-2020). Jan Rotmans over de coronacrisis: “We hebben dit soort crises nodig”. Duurzaam Bedrijfsleven.

[4] Scharmer, O. (01-04-2020) This Moment… And The Choice. Presencing Institute / YouTube

[5] Boffey, D. (08-04-2020). Amsterdam to embrace ‘doughnut’ model to mend post-coronavirus economy. The Guardian.

[6] U.S. Department of Health & Human Services (15-05-2020)  Operation Warp Speed

[7] Oudenampsen, M. (2019). Visie als olifant: De kunst van camouflage. Idee, 40(1), 15-19

[8] Scherpenisse, J., van Twist, M., van der Steen, M., de Jong, I., Chin-A-Fat, N. (2014). Nudges onderscheiden, Over de inbedding van gedragspsychologie in overheidsbeleid. NSOB.

[9] Heytze, I. (01-11-2019). Artikel van De Speld over woningen voor ‘starters met teringrijke ouders’ bezorgde Ingmar woonschaamte. AD.